Những giá trị của tiền lệ pháp Tiền_lệ_pháp

Có thể nói rằng, tiền lệ pháp hay án lệ là một loại hình pháp luật được sản sinh ra từ chính thực tiễn cuộc sống thông qua quá trình xét xử của các thẩm phán chính vì vậy, nó có những giá trị vô cùng to lớn.[23]

  • Đối với việc ban hành và áp dụng pháp luật, tiền lệ pháp giúp cho hệ thống pháp luật của các quốc gia mang đậm "hơi thở của cuộc sống" chứ không chủ quan, áp đặt một cách độc đoán, bất chấp những đặc điểm của xã hội và truyền thống, phong tục, tập quán của cộng đồng dân cư.
  • Tiền lệ pháp là pháp luật của thực tế nên nó đã điều chỉnh cả những vấn đề cụ thể lẫn khái quát qua đó khắc phục được các "lỗ hổng pháp lý" của các hệ thống pháp luật. Đồng thời tiền lệ pháp được áp dụng rất thuận tiện và có hiệu quả khi thực hiện (các bên phải thi hành ngay theo bản án đã tuyên và như thế cũng có nghĩa là pháp luật đã có hiệu lực ngay lập tức).
  • Ngoài ra, vì hình thành từ thực tế (từng vụ án cụ thể) cho nên tiền lệ pháp có thể thay đổi theo sự thay đổi của thời gian, điều đó thể hiện tính linh hoạt, mềm dẻo của tiền lệ pháp, phụ hợp với sự thay đổi nhanh chóng của xã hội, đặc biệt là những thay đổi trong lĩnh vực hợp đồng, giao dịch thương mại, dân sự trong thời đại toàn cầu hóa, công nghệ hóa.
  • Đối với việc xét xử của Tòa án, tiền lệ pháp có tác dụng thúc đẩy sự công bằng của thẩm phán trong quá trình xét xử. Các đối tượng liên quan trong vụ án có thể biết trước các hậu quả pháp lý của vụ việc vì họ biết các quyết định này không phải là các quyết định tùy tiện của các thẩm phán mà các thẩm phán đã dựa vào các quyết định của các vụ việc trước đó. Mặt khác, thẩm phán không muốn xét xử lại hoặc bị bãi bỏ khi bản án bị kháng án, điều này tránh được việc xét xử theo cảm tính "xử sao cũng được" hoặc việc "xin ý kiến chỉ đạo". Các đương sự khi nhận được bản án họ cũng không tùy tiện kháng cáo bừa bãi. Điều đó thúc đẩy sự ổn định, chắc chắn và có thể dự đoán của pháp luật, thúc đẩy sự công khai, minh bạch trong hệ thống pháp luật.
  • Một giá trị khác là tiền lệ pháp là nó tạo điều kiện cho thẩm phán có thể đưa ra những quan điểm tư tưởng, đường lối mới trong việc áp dụng pháp luật để phù hợp với thực tế. Các bộ luật được ban hành vào thế kỷ XX không thể dự đoán được sự phát triển của thế kỷ XXI, cho nên đối với những khoảng trống không được điều chỉnh bởi các bộ luật hoặc văn bản luật, thẩm phán phải tính đến việc tự cho phép thực hiện lập pháp hoặc tiến hành một trình tự sáng kiến pháp luật. Với ý nghĩa như vậy, tiền lệ pháp đã có hai nhiệm vụ, một là giải thích và áp dụng pháp luật; hai là dự bị cho các cải cách pháp luật.[58]
  • Tuy vậy một số quan điểm khác cho rằng, Tiền lệ pháp hình thành không phải do hoạt động của cơ quan lập pháp mà từ cơ quan hành pháptư pháp. Vì vậy, hình thức này dễ tạo ra sự tùy tiện, không phù hợp với nguyên tắc pháp chế, đòi hỏi phải tôn trọng nguyên tắc tối cao của luật và phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan trong bộ máy nhà nước đối với việc thực hiện pháp luật[7] hay hình thức pháp luật này dễ tạo ra sự tùy tiện, ảnh hưởng đến tính thống nhất của pháp luật, không phù hợp với nguyên tắc pháp chế Xã hội chủ nghĩa.[59] Tiền lệ pháp còn là hình thức pháp luật của giai cấp tư sản (Anh – Mỹ) cho nên việc sử dụng hình thức này dễ dẫn đến trình trạng lạm dụng, sử dụng vào mục đích vụ lợi, phục vụ cho lợi ích riêng của tư bản độc quyền.[60]
  • Khách quan mà nói, tiền lệ pháp là hình thức làm luật xuất phát từ hoạt động của Tòa án mà quyết định và bản án quá nhiều và liên tục tăng theo thời gian nên gây rất nhiều khó khăn trong quá trình vận dụng. Khi sử dụng hình thức áp dụng này, toà án rất thận trọng đánh giá hai khả năng: hoàn cảnh cấp thiết bắt buộc họ viện dẫn án lệ mang tính hướng dẫn và một loạt án lệ chỉ được sử dụng để chứng minh cho nguyên tắc chung của pháp luật (những án lệ này thường củng cố lý luận cho một phán quyết của toà). Từ đó, thẩm phán sẽ khó khăn khi nhận định trong những điều kiện hoàn cảnh như nhau nhưng tình tiết vụ việc lại hoàn toàn khác nhau; trong trường hợp này, thẩm phán phải so sánh và hình thành nên một tiền lệ mới, và như vậy sẽ làm phức tạp thêm khi áp dụng luật. Ngoài ra, việc có quá nhiều các án lệ làm cho các thẩm phán khó khăn khi lựa chọn áp dụng án lệ nào. Bên cạnh đó, các luật sư, với kỹ xảo và các mánh lới của mình trong việc tìm, phân tích án lệ sẽ luôn hướng đến vận dụng những án lệ có lợi nhất cho thân chủ điều đó càng làm cho vụ việc trở nên phức tạp.
  • Đồng thời, bên cạnh tính linh hoạt, mềm dẻo thì tiền lệ pháp cũng rất cứng nhắc. Trong quá trình xét xử, Thẩm phán buộc phải tuân thủ theo những tiền lệ trước đó, đặc biệt là những thẩm phán ở Anh, những người vốn rất bảo thủ, ngại thay đổi. Các tòa án Anh nổi tiếng vì sự miễn cưỡng thay đổi luật bằng cách kiên quyết bác bỏ các án lệ ngay cả khi họ chính thức được quyền làm như vậy.[61] Ngoài ra, tiền lệ pháp được hình thành từ các bản án riêng lẻ của những tình tiết của mỗi vụ việc vì vậy nó không mang tính khác quát và rất khó để hệ thống và theo dõi.